तुळशी विवाह हा सण कार्तिक शुक्ल एकादशीपासून कार्तिक पौर्णिमेपर्यंत साजरा केला जातो. या सणाच्या दिवशी तुळशीचा आणि भगवान विष्णू स्वरूप शालिग्राम याचां विवाह केला जातो. कार्तिक शुक्ल एकादशीला म्हणजेच प्रबोधिनी एकादशीला देव निद्रा योगातून जागे होतात. म्हणून तुळशी विवाहच्या रूपाने देवांच आवाहन केले जाते अशी मान्यता आहे. तुळशी विवाह नंतर विवाहचे मुहूर्त काढतात.
तुळशी विवाह या सणाच्या दिवशी लोक घराची साफ -सफाई करतात आणि रांगोळी काढतात. संध्याकाळी तुळशीच्या झाडाच्या भोवती उसाच्या दंडाचे भव्य मंडप बनवतात. त्यात साक्षात् भगवान विष्णू स्वरूप शालिग्राम ची मूर्ति ठेवतात आणि विधि-विधानपूर्वक त्यांचा विवाह संपन्न करतात
कार्तिक महिन्यातल्या शुक्ल पक्षात येणाऱ्या एकादशीला प्रबोधिनी एकादशी म्हणतात. म्हणूनच या एकादशीला कार्तिक शुक्ल एकादशी असेही म्हंटले जाते. या दिवशी चातुर्मासाचे चार महिने संपतात. असे मानले जाते कि भगवान विष्णू शयनी एकादशीला झोपतात. आणि चार महिन्यानंतर प्रबोधिनी एकादशीला त्यांच्या योग निद्रेतून जागे होतात. आणि सृष्टीच्या पालनाचा कार्यभार स्वीकारतात. म्हणूनच या एकादशीला 'प्रबोधिनी एकादशी ', 'देव उठी एकादशी ', 'देवोत्थनी एकादशी ' असेही म्हंटले जाते.
एकादशीपासून तुलसीविवाहची सुरुवात होते आणि कार्तिक पौर्णिमेला संपते. तुलसीविवाह नंतर लग्नाचे मुहर्त काढायला सुरुवात करतात.
धनत्रयोदशी
धनत्रयोदशी हा दिवाळीचा पहिला दिवस. धनत्रयोदशी यालाच धनतेरस असेही म्हंटले जाते. धनत्रयोदशी म्हणजे धनासाठी साजरी केलेली त्रयोदशी म्हणजे तिसरा दिवस. हिंदू पंचागानुसार हा कार्तिक महिन्याच्या कृष्ण पक्षातील तिसऱ्या दिवशी साजरा केला जातो. जेव्हा असुरांबरोबर इंद्रदेव यांनी महर्षि दुर्वास यांच्या शाप निवाराणास समुद्र मंथन केले, तेव्हा त्यातुन देवी लक्ष्मी प्रगट झाली. तसेच या दिवशी समुद्र मंथन च्या वेळी धन्वंतरी अमृत कलश धेऊन प्रकट झाले. म्हणून या दिवसाला धनत्रयोदशी म्हंटले जाते. म्हणून धन्वंतरीचीही या दिवशी पुजा केली जाते. या दिवसास धन्वंतरी जयंती असेही म्हणतात.
या दिवशी नवीन वस्तू घेतली कि तेरा गुणा त्याची वृद्धी होते अशी लोंकाची मान्यता आहे म्हणून लोक या दिवशी लोक नवीन वस्तू घेतात.
तसेच धनत्रयोदशी या सणामागे एक मनोवेधक कथा आहे. कथित भविष्यवाणी प्रमाणे हेमा राजाचा पुत्र आपल्या सोळाव्या वर्षी मृत्युमुखी पडणार असतो. आपल्या पुत्राने जीवनाची सर्व सुख उपभोगावीत म्हणुन राजा व राणी त्याचे लग्न करतात. लग्नानंतर चवथा दिवस हा तो मृत्युमुखी पडण्याचा भयंकर दिवस असतो. या रात्री त्याची पत्नी त्यास झोपू देत नाही. त्याच्या अवतीभवती सोन्या चांदीच्या मोहरा ठेवल्या जातात. महालाचे प्रवेशद्वार ही असेच सोन्या चांदीने भरून रोखले जाते. सर्व महालात मोठमोठ्या दिव्यांनी लखलखीत प्रकाश केला जातो. ती त्यास वेगवेगळी गाणी व गोष्टी सांगुन जागे ठेवते. जेव्हा यम राजकुमाराच्या खोलीत सर्परुपात प्रवेश करण्याचा प्रयत्न करतो तेंव्हा त्याचे डोळे सोन्या चांदीने दिपतात. या कारणास्तव यम आपल्या जगात(यमलोकात) परततो. अश्या प्रकारे तिने राजकुमाराचे प्राण वाचवले. म्हणुनच या दिवसास यमदीपदान असेही म्हणतात.
या दिवशी सायंकाळी घराबाहेर दिवा लावून त्याच्या वातीचे टोक दक्षिण दिशेस करतात. त्यानंतर त्या दिव्यास नमस्कार करतात. याने अपमृत्यु टळतो असा समज आहे.
वसुबारस
महाराष्ट्रात " वसुबारस " या सणाला दिवाळीचा पहिला दिवस मानला जातो. आश्विन कृष्ण पक्षातील बाराव्या दिवशी म्हणजे द्वादशीला सण साजरा केला जातो. या सणाला " गोवत्स द्वादशी" असेही म्हंटले जाते.
वसुबारस म्हणजे - ' वसु ' म्हणजे ' द्रव्य ' (धन) त्यासाठी असलेली ' बारस ' म्हणजे ' द्वादशी '. या दिवशी गाईची पाडसासह संध्याकाळी पूजा करतात. घरांत लक्ष्मीचे आगमन व्हावे म्हणून या दिवशी गाईची पाडसासह पूजा करण्याची पद्धत आहे. पुष्कळ स्त्रियांचा या दिवशी उपवास असतो. ह्या दिवशी गहू, मूग खात नाहीत. स्त्रिया बाजरीची भाकरी व गवारीच्या शेंगाची भाजी खाऊन उपवास सोडतात.
